نقطه عطف در تاریخ شطرنج

 

فرشاد فرخ می نویسد : نقطه عطف در تاریخ شطرنج

 

 

 

 

 

        

       

     مهندس فرشاد فرخ نوشت :

 

   نقطه عطف در تاریخ شطرنج !

    > پروفسور کریستیان هسه

 

در نهایت شطرنج تنها شطرنج است. نه بهترین و نه بدترین چیز در جهان. اما چیزی شبیه به آن وجود ندارد. (دبلیو. سی. فیلدز)

 

فیشر باخت در دور اول مسابقه با اسپاسکی در سال 1972 را ناشی از حضور دوربین های فیلمبرداری در سالن مسابقه می دانست. بعد از دور دوم او از مقامات فدراسیون شطرنج ایسلند درخواست نمود که به او امکان کنترل فیلمبرداری در سالن داده شود. آن ها این درخواست را رد کردند. در واقع، به لحاظ قانونی دست آن ها بسته بود چرا که حق پخش مسابقه به تاجر آمریکایی چستر فاکس فروخته شده بود.

مذاکرات سنگینی بین وکلای فیشر ، فدراسیون شطرنج ایسلند و چستر فاکس درپشت صحنه بدون کسب نتیجه در جریان بود ...

سیر تاریخی شطرنج در جهان

بیشتر مورخان با بررسی سیر تاریخی شطرنج در جهان ، هندوستان را خاستگاه شطرنج می دانند . تا سده پنجم میلادی گونه ای باستانی از این بازی به نام "چاتورانگا" در آنجا تکامل یافته بود . هدف بازی گرفتن مهره های طرف مقابل بود . بعدها هدف به صورت مات کردن درآمد . در شطرنج مهره فیل به طور مورب حرکت می کرد ولی می توانست بر روی مهره ها مانند اسب در بازی روزگار کنونی بجهد . وزیر تنها می توانست به طور مورب در یک گوشه حرکت کند .

در سده هشتم و نهم در سراسر سرزمینهای خلافت عرب گسترش یافت . نخستین روش با یادداشت کردن بازی صورت می گرفت و نخستین آثار فرضی نوشته می شد .

بازیکنان شطرنج در روزگار خلافت به چهار طبقه تقسیم شدند : عالی ترین طبقه شامل استادان بزرگ بودند که بسیاری از آنها نیز به عنوان مولفان رسالات شطرنج مانند ابوالفتح تاجیکی در سده دوازدهم شهرت داشتند .

تا قرن هفتم و هشتم اقوام خاور میانه با شطرنج آشنا شدند نخستین اشارات به انجام این بازی در گرجستان و ارمنستان از سده دوازدهم باقی مانده است و نیز کهن ترین اشاره به شطرنج در اروپای غربی متعلق به اوایل سده یازدهم بود .  اگر چه شواهدی در دست است که نشان می دهد این بازی از سده نهم یا دهم از طریق کشورهای عربی و عمدتا از طریق اسپانیا و احتمالا ایتالیا وارد شد .  وایکینگ ها (نورمان ها) شطرنج را به اسکاندیناوی و جزایر بریتانیا بردند تا سده سیزدهم و چهاردهم شطرنج به صورت یک سرگرمی اشرافی در آمد و در تعدادی از آثار ادبی مثل ترانه رولاند و تریستان و ایزوت از آن یادی به عمل آمده است .

شطرنج بخشی از آموزش و پرورش شوالیه ها شد .  در اروپای غربی صفحه شطرنج دو رنگ داشت و حال آنکه در شرق تنها یک رنگ داشت .  در آثار مربوط به اخلاق بازی شطرنج به عنوان وسیله ای جهت تربیت اخلاق مورد تشویق قرار گرفت. در اواسط سده پانزدهم احتمالا در شبه جزیره ایبری در بازی شطرنج اصلاحاتی به عمل آوردند . وزیر و فیل حرکات جدید خود را به دست آوردند و بازی سریع و پر هیجان شد .

در اواخر سده پانزدهم نخستین کتابها درباره فرضیه جدید شطرنج در اسپانیا تنظیم و به وسیله وینسنت در سال 1495 میلادی و لوسنا در سال 1497میلادی نوشته شد . در رم نیز دامیانوی پرتقالی در سال 1512 کتابی درباره شطرنج نوشت که بارها و بارها به چاپ رسید و به محبوبیت شطرنج در اروپای غربی کمک کرد .

 

نقش شطرنج بر یافته های باستانی

 

قدیمی ترین ظرف منقش به تصویر شطرنج جامی است که از ویرانه های حسنلو در کشور آذربایجان به دست آمده است که آن را مربوط به قرن نهم پیش از میلاد می دانند .

 

جالب اینکه ، این نقش در بخش زیرین جام از یک طرف دارای 10 خانه و از طرف دیگر 9 خانه دارد !

از میان کاشی های یافت شده در سیلک ، که آنها را از دوران پیش از تاریخ می دانند ، برخی کاشی های بدون لعاب یافت شده است که در یکی دو تای آن ، نقش صفحه شطرنج دیده می شود .

 

مهره هایی از جنس سنگ گچ و یک صفحه شطرنجی با خانه های متعدد از منطقه هارپا در کشور پاکستان و همچنین در منطقه فراه در کشور افغانستان نیز به دست آمده است .

منبع:«آچمز، سایت تخصصی شطرنج ایران»

اتفاقی جالب در شطرنج مدرن

در گروه دوم مسابقات کوروس در حالی که نایجل شورت قصد داشت مثل همیشه در شروع بازی با حریفش ایوان چپارینوف دست بدهد ، چپارینوف دو بار از این کار امتناع کرد !

 

به همین دلیل نایجل شورت اعتراض کرد . داوران برای اطلاع دقیق از قوانین به سایت فیده رجوع کردند و به قانونی که رئیس فیده پیشنهاد داده بود برخوردند . پس از بررسی قانون آنها به این نتیجه رسیدند چپارینوف کوتاهی کرده پس امتیاز را به شورت دادند . مدیر برنامه های چپارینوف سیلویو دانایلوف نیز اعتراض خود را نسبت به این رای کتبا به سرداور مسابقات ارائه کرده است .

 

این اتفاق در گروه B رخ افتاد . در این دور نایب قهرمان اسبق جهان نایجل شورت انگلیسی با  ایوان چپارینوف بلغارستانی با مهره سفید بازی داشت . شورت سر میز آمد ، اما رقیبش غایب بود . پس او حرکت 1.e4 را انجام داد و رفت . چند دقیقه بعد ، چپارینوف آمد و سر میز نشست و حرکت 1…c5 را انجام داد . همینکه شورت آمد ، براساس سنت قدیمی قبل از بازی ، دستش را به سمت حریفش برای دست دادن دراز کرد {در حالتی که در کنار چپارینوفی که نشسته بود با حالتی دوستانه ایستاده بود} اما چپارینوف بدون توجه به او سرش را پایین انداخته بود و فقط به صفحه شطرنج و برگه ثبتش نگاه می کرد .

خودکشی شطرنجی

خودکشی شطرنجی !!!

قبل از هر چیز خواندن این مطلب را برای کودکان زیر 12 سال توصیه نمی کنم! زیرا این مطلب ممکن است برای سنین پائین موجب بدآموزی شود.

قدمت و تاریخچه پیدایش بازی "خودکشی شطرنجی" که گاهاً با نام (مطرنج = Matrandj) نیز مشهور است به مانند خود بازی شطرنج برای هیچ یک از علاقه مندان این رشته به طور دقیق مشخص نیست. [البته گمان می کنم "مطرنج" نام بازی شطرنجی دیگری است که به اشتباه به این بازی اطلاق می گردد]

اولین بار این بازی جالب از طرف دوست عزیز و تیزهوشم استاد فیده سیدآرش اکبری نیا به من پیشنهاد شد. آرش علاوه بر شطرنج در بازی "مطرنج" نیز تبحر خاصی دارد، به طوریکه در این بازی زیبا در کمال ناباوری چندین واریانت و ترفند مخصوص ابداع کرده و از آن ها در بازی هایش استفاده می کند!

هنوز نتوانسته ایم با این غم بزرگ کنار بیاییم !

فیشر بزرگمردی بود که زندگی خود را با استواری بر عقایدش گذراند. به طوری که سرانجام این عقاید کار دستش داد و پس از این که به طور غیر مستقیم از زادگاهش آمریکا رانده شد، سال های آخر عمر خود را در تبعیدی ناخواسته در ایسلند به سر برد.

بیوگرافی مختصری از رابرت جیمز فیشر

رابرت جیمز فیشر ملقب به بابی فیشر در شهر شیکاگو آمریکا متولد شد. او در نوجوانی (۱۴ سالگی) قهرمان شطرنج آمریکا شد و پس از آن ۸ بار دیگر به این مقام دست یافت.

او در سال‌ های ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۵ میلادی قهرمان شطرنج جهان بود. در سال ۱۹۷۲ بوریس اسپاسکی را با ۷ برد، ۳ باخت و ۱۱ تساوی در جنجالی‌ترین رویارویی تاریخ شطرنج که به نام  رویارویی قرن شناخته شد شکست داد. علت اهمیت این رقابت جنگ سرد و رقابت‌های سیاسی بین ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی بود. سه سال بعد او بخاطر اعتراض به فیده حاضر به دفاع از عنوان قهرمانی خود در مقابل آناتولی کارپف نشد و فیده عنوان قهرمانی را به کارپف واگذار کرد.

شخصیت جنجالی و سبک بازی تهاجمی و سخنان تند و بی ملاحظه و رفتارهای خارج از هنجارش از او یک چنان چهره جالب توجه ساخته که بسیاری افراد ناآشنا با شطرنج هم با نام او آشنا هستند.

فیشر تنها شطرنج بازی است که با بهره هوشی 187 در فهرست 10 نفره نوابغ جهان در کنار بزرگانی همچون داوینچی، گوته، گالیله، پاسکال و ... قرار دارد . فهرستی که نامی از نوابغی همچون انیشتین، ادیسون و نیوتن در آن جایی ندارند!! 

شطرنج و مشاهیر

در حدود هشت قرن پیش ، سعدی که جامعه شناسی واقع بین بود، تفریح و آسایش و آرامش را برای ادامه دادن به کارهای جدی و خستگی آور لازم و ضروری می شمارد و خطاب به دانش آموزان و دانشجویان دوران خود می گفت :

زمانی درس علم و بحث و تنزیل     که باشد نفس انسان را کمالی   
 زمانی شعر و شطرنج و حکایت      که  خاطر را بود دفع ملالی         
  خدای است آنکه ذات بی مثالش      نگردد هرگز از حالی به حالی       

شاید هیچ رشته ای از ورزش را نتوان سراغ گرفت، که همچون شطرنج برجستگان جامعه را به خود جذب کرده باشد.  شطرنج را اغلب محققان تکامل یافته‏‏‎ ی بازیهائی می دانند که در مشرق زمین وجود داشته است . تاریخی که برای پیدایش شطرنج امروزی قائل می شوند، "1400"سال پیش است. نخستین سند مکتوب در این باره را "کارنامک" یا "کارنامه اردشیر بابک" می دانند که در آن اردشیر به داشتن مهارتهائی در بازیهای با توپ ، سوارکاری ، شکار و شطرنج معرفی شده است. (لازم به تذکر است که شطرنج پس از آنکه به اروپا رفت در سده های میانه با تغییراتی که در حرکت بعضی مهره ها به وجود آمد به شکل امروزین در آمده است). پس اردشیر بابکان را می توان اولین چهره ی شناخته شده در شطرنج دانست.

پاول مورفی،غرور و اندوه شطرنج

 

پاول مورفی   1884_1834

غرور و اندوه شطرنج

بی شک مورفى شطرنج باز بزرگى بود . اما وقتی جایگاه و مقام واقعى او با دیگران مقایسه می شود (حتى امروز بعد از گذشت نزدیک به صد سال از مرگش) ، این امر به صورت یک معما باقى می ماند .

در میان تمام آنهائى که به عنوان بهترین شطرنج باز عصر خود شناخته شده اند ، او کوتاه ترین دوره زندگى فعال را داشت و هرگز رقیبى را ملاقات نکرد که او را تهدید به شکست کند . شهرت او نتیجه بیش از هفتاد و پنج بازى مهم و جدى و تعداد زیادى پیروزى هاى فی البداهه درخشان است .

پنجاه سال شطرنج کامپیوتری به روایت موزه تاریخ کامپیوتر

ماهنامه شبکه - مهر ۱۳۸۵ شماره 69

ترجمه: علیرضا صالحی‌

اشاره:

شطرنج یک بازی بسیار قدیمی است که به احتمال زیاد از ایران (از طریق هند) به غرب وارد شده است. ایرانیان شطرنج را در 576 بعد از میلا‌د در زمان انوشیروان بازی می‌کرده‌اند. این بازی پانزده قرن به عنوان یک بازی فکری و استراتژیک، محبوب جامعه بوده است. به طوری که در خاورمیانه با عنوان و در برخی متون فارسی با عنوان <شاه مات> (Schach Mat) از آن یاد می‌شده است که همین لغت به Checkmate تبدیل شده و وارد زبان انگلیسی گردیده است. یکی دیگر از دلا‌یل عمومیت یافتن این بازی، بی‌نیازی آن به ابزارها و ادوات خاص بوده است. یعنی یک صفحه ساده به همراه تعدادی مهره برای همگان قابل تهیه بوده است. در ضمن آموختن نحوه بازی نیز ساده است و کودکان بسیاری از سنین پایین هم آن را فرا می‌گیرند و بازی می‌کنند. همین آسانی بازی و تعداد قوانین مشخص آن، برنامه‌نویسی آن را نیز ساده کرده است. به طوری که این بازی به دلیل تعداد قوانین محدود، از جمله نخستین بازی‌هایی بوده است که متخصصان کامپیوتر به نوشتن برنامه‌ای برای آن ترغیب شده‌اند. در حقیقت نخستین پیشروان دنیای کامپیوتر در دهه 1940 میلا‌دی، هنگامی که تصمیم گرفتند کامپیوترها را به حل مسائل دنیای واقعی بگمارند، به سرعت به سمت نوشتن نخستین برنامه‌های شطرنج کامپیوتری ‌رفتند.

کلوپ شطرنج هستینگز و لئونارد مقدس

در این دنیایی که به سرعت در حال تغییر است و تمامی ارزشها دارد به بی ارزشها  تبدیل می شود ، همیشه سر زدن به مکانی دور افتاده و فراموش شده کاری پسندیده به شمار می رود .

تئوری در جامعه شناسی و شطرنج

آلن بیرو در فرهنگ علوم اجتماعی اش ذیل واژه ی تئوری می نویسد :

"مجموع بینش های سازمان یافته و منتظم درمورد موضوعی مشخص را نظریه می خوانند ".

رفیع پور همین مضمون را به طریق دیگری بیان کرده است ؛ او می نویسد : علم در پی گفتارهایی درباره ی واقعیت هاست و جریانی را که به دستیابی به این گونه گفتارها منتهی می گردد ، "جریان شناخت" و بررسی هایی را که درباره ی جریان های شناخت در زمینه های گوناگون و تخصصی علمی انجام می گیرند ، تئوری های شناخت می نامند .

این تئوری های شناخت در پی بررسی طرق دستیابی به محتوای شناخت ، انگیزه ها ، هدف ها ، زمینه ها و ضوابط حقیقت جویی هر نوع شناختن هستند . (رفیع پور،1381،ص 35)
در کل می توان گفت تئوری مجموعه ای از مفاهیم ایست که به نحوی منطقی تنظیم شده و رابطه ی احتمالی میان دو پدیده یا بیشتر را بیان می کند . به بیان دیگر تئوری به تبیین روابط نسبتا پایدار میان واقعیت های عینی می پردازد و هدفش روابط بین پدیده هاست . (ادیبی،1383، ص 30)