سیر تاریخی شطرنج در جهان

بیشتر مورخان با بررسی سیر تاریخی شطرنج در جهان ، هندوستان را خاستگاه شطرنج می دانند . تا سده پنجم میلادی گونه ای باستانی از این بازی به نام "چاتورانگا" در آنجا تکامل یافته بود . هدف بازی گرفتن مهره های طرف مقابل بود . بعدها هدف به صورت مات کردن درآمد . در شطرنج مهره فیل به طور مورب حرکت می کرد ولی می توانست بر روی مهره ها مانند اسب در بازی روزگار کنونی بجهد . وزیر تنها می توانست به طور مورب در یک گوشه حرکت کند .

در سده هشتم و نهم در سراسر سرزمینهای خلافت عرب گسترش یافت . نخستین روش با یادداشت کردن بازی صورت می گرفت و نخستین آثار فرضی نوشته می شد .

بازیکنان شطرنج در روزگار خلافت به چهار طبقه تقسیم شدند : عالی ترین طبقه شامل استادان بزرگ بودند که بسیاری از آنها نیز به عنوان مولفان رسالات شطرنج مانند ابوالفتح تاجیکی در سده دوازدهم شهرت داشتند .

تا قرن هفتم و هشتم اقوام خاور میانه با شطرنج آشنا شدند نخستین اشارات به انجام این بازی در گرجستان و ارمنستان از سده دوازدهم باقی مانده است و نیز کهن ترین اشاره به شطرنج در اروپای غربی متعلق به اوایل سده یازدهم بود .  اگر چه شواهدی در دست است که نشان می دهد این بازی از سده نهم یا دهم از طریق کشورهای عربی و عمدتا از طریق اسپانیا و احتمالا ایتالیا وارد شد .  وایکینگ ها (نورمان ها) شطرنج را به اسکاندیناوی و جزایر بریتانیا بردند تا سده سیزدهم و چهاردهم شطرنج به صورت یک سرگرمی اشرافی در آمد و در تعدادی از آثار ادبی مثل ترانه رولاند و تریستان و ایزوت از آن یادی به عمل آمده است .

شطرنج بخشی از آموزش و پرورش شوالیه ها شد .  در اروپای غربی صفحه شطرنج دو رنگ داشت و حال آنکه در شرق تنها یک رنگ داشت .  در آثار مربوط به اخلاق بازی شطرنج به عنوان وسیله ای جهت تربیت اخلاق مورد تشویق قرار گرفت. در اواسط سده پانزدهم احتمالا در شبه جزیره ایبری در بازی شطرنج اصلاحاتی به عمل آوردند . وزیر و فیل حرکات جدید خود را به دست آوردند و بازی سریع و پر هیجان شد .

در اواخر سده پانزدهم نخستین کتابها درباره فرضیه جدید شطرنج در اسپانیا تنظیم و به وسیله وینسنت در سال 1495 میلادی و لوسنا در سال 1497میلادی نوشته شد . در رم نیز دامیانوی پرتقالی در سال 1512 کتابی درباره شطرنج نوشت که بارها و بارها به چاپ رسید و به محبوبیت شطرنج در اروپای غربی کمک کرد .

 

نقش شطرنج بر یافته های باستانی

 

قدیمی ترین ظرف منقش به تصویر شطرنج جامی است که از ویرانه های حسنلو در کشور آذربایجان به دست آمده است که آن را مربوط به قرن نهم پیش از میلاد می دانند .

 

جالب اینکه ، این نقش در بخش زیرین جام از یک طرف دارای 10 خانه و از طرف دیگر 9 خانه دارد !

از میان کاشی های یافت شده در سیلک ، که آنها را از دوران پیش از تاریخ می دانند ، برخی کاشی های بدون لعاب یافت شده است که در یکی دو تای آن ، نقش صفحه شطرنج دیده می شود .

 

مهره هایی از جنس سنگ گچ و یک صفحه شطرنجی با خانه های متعدد از منطقه هارپا در کشور پاکستان و همچنین در منطقه فراه در کشور افغانستان نیز به دست آمده است .

منبع:«آچمز، سایت تخصصی شطرنج ایران»