آیا می دانید صفحه شطرنج چند مربع دارد؟!

محمد ابراهیم زاده :
آیا می­دانید صفحه شطرنج چند مربع دارد ؟!!

گرایش روزافزون جوانان و نوجوانان کشور به شطرنج در سال های اخیر، شتاب مضاعفی گرفته و بویژه علاقمندی دانشجویان به این رشته، منجر به افزایش تقاضا برای ارائه واحد درسی شطرنج در برنامه درسی دانشگاه ها شده است و به طور طبیعی، تشکیل این کلاس ها در دانشگاه ها، نتایجی علمی به همراه دارد.

از جمله در ترم گذشته اتفاقی جالب در یکی از کلاس های دانشگاه تهران به وقوع پیوست که شنیدن آن خالی از لطف نیست.

 اوایل ترم تحصیلی اخیر، یکی از دانشجویان درخواست نمود تا سر کلاس سوالی را مطرح نماید :

          آیا می­دانید صفحه شطرنج چند مربع دارد ؟!

و وقتی دانشجویی دیگر پاسخ داد که صفحه شطرنج ٦٤ خانه دارد دانشجوی اول (آقای سجاد شیرزادی تبار دانشجوی دانشکده هنرهای زیبا- دانشگاه تهران) افزود :

ببخشید! منظورم تعداد خانه ­های صفحه شطرنج نبود. تعداد مربع ها و بعد توضیح داد که علاوه بر 64 خانه که همگی مربع هستند خانه­های : b2  b1  a2  a1 نیز تشکیل یک مربع می­ دهند همینطور خانه­ های :

c3 c2 c1 b3 b2 b1 a3 a2 a1 نیز جمعاٌ یک مربع هستند و الی آخر! تعداد همه این مربع ها کلاٌ چند تاست ؟؟!!

از او پرسیدم که این ایده چگونه به ذهنش خطور کرده و از دانشجویان نیز خواستم راجع به این سوال فکر کنند و پاسخی برای آن بیابند.

بحث و جدلی در بین دانشجویان در گرفت و هر کدام پاسخی برای این سوال داشتند : 120 تا !! 148 تا !! 156 تا و ...

دانشجوی سوال­ کننده پاسخ داد که برادرش دکترای ریاضی دارد و در یک میهمانی خانوادگی این سوال را مطرح کرده و کسی موفق به یافتن پاسخ نشده است و تعداد دقیق این مربع ها 204 عدد است!!! و البته نحوه پاسخ دهی به سوال را هم به روشی ساده توضیح داد.

از او خواستم اولاً سلام مرا به آقای دکتر برساند و در ضمن اگر بتواند با کمک برادر، فرمولی ریاضی برای حل این مسئله بیابد خدمتی به جامعه شطرنج نموده است و البته می­تواند آن را به عنوان کار عملی در پایان ترم ارائه نماید و نمره خوبی در انتظارش خواهد بود.

هفته گذشته آخرین جلسه کلاس برگزار شده و پس از برگزاری جلسه آزمون، آقای شیرزادی­ تبار نتیجه تلاش های خود و برادرش را ارائه نمود :

 

 اما این اتفاق از منظری دیگر نیز حائز اهمیت است :

- چند سال پیش به تحقیق دانشگاهی برخوردم که نشان می­داد خانواده­ های تهرانی (و یا احتمالاً ایرانی - ابهام از من است) بیشتر وقت خود را در اوغات فراغت، به بازی شطرنج می­پردارند. این موضوع حتی در آن زمان که بازی شطرنج گستردگی و توسعه امروزی را نداشت به خودی خود شایان توجه بود و صد البته در حال حاضر این میزان گرایش ایرانیان – این نسل فرهیخته - به این برترین بازی فکری، بیشتر و بیشتر شده است.

نمونه ذکر شده نیز تأییدی بر عمق نفوذ شطرنج در بین خانواده­ های ایرانی است و در حاشیه، از دوستان و خوانندگان عزیز درخواست می­ کنم اگر کسی به تحقیق اشاره شده دسترسی دارد آن را جهت مطالعه به اینجانب نیز ارائه نماید.

 مسلماً انجام یک پژوهش علمی با هدف تعیین :

میزان گرایش ایرانیان به انواع رشته ­های ورزشی  و یا چگونگی گذران ایام فراغت ایرانیان

نتایج ارزشمندی را برای جامعه شطرنج خواهد داشت که در صورت فراهم ­شدن مقدمات آن، قابل انجام است.

- نکته دیگر اینکه در باب رابطه شطرنج با ریاضیات مطالب زیادی عنوان شده است و اکثر اندیشمندان در منابع مختلف به آن اشاره کرده ­اند و نوشتار حاضر، جنبه ­ای دیگر از این رابطه را نشان می­ دهد که البته دریافت نظر متخصصین رشته ریاضیات درباره آن، مغتنم بوده و به تقویت آن کمک خواهد نمود.

-  در پایان ضمن تقدیر از همکار خوبمان جناب آقای محمدرضا خورشیدی که اطلاعات خود را درخصوص موضوع این مقاله در اختیارم قرار دادند برای جامعه شطرنج کشور، آرزوی موفقیت در کلیه عرصه ­ها را دارم.

محمد ابراهیم­ زاده
دبیر انجمن شطرنج وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
ایمیل : [e-mail]

منبع:«آچمز، سایت تخصصی شطرنج ایران»