ارزش نسبى مهره ها
لودک پاخمان
ترجمه و تنظیم: هادى بنکدار
یکى از وظایف مبتدیان در یادگیرى شطرنج آشنایى با قدرت مستقل مهره هاست. بدون آشنایى با قدرت مهره ها نمى توان قضاوت درستى در هنگام تعویض مهره ها داشت و دریافت که کدام تعویض مقرون به صرفه است.
یکى از متداولترین و ساده ترین روشهاى ارزیابى مهره ها قرار دادن پیاده به عنوان یک واحد نیرو و ارزیابى سایر مهره ها بر اساس آن است:
سه پیاده = اسب یا فیل,
پنج پیاده= رخ
نهپیاده= وزیر
البته به سختى میتوانیم براى مهره شاه ارزش گذارى کنیم، چون یک عامل تعیین کننده در شطرنج مهره شاه است و با سقوط آن بازى به پایان مى رسد.
ارزش نسبى مهره ها پیچیده تر از آن است که گفته شد. ارزش عددى و حسابى مهره ها به تنهایى نمى تواند میزان ارزشیابى باشد.
بازیکن مبتدى ممکن است تا مدتى با این سیستم ساده حسابى کنار بیاید، ولى بازیکن پیشرفته به خوبى مى داند که این سیستم در بسیارى از مواقع نمى تواند به صورت کامل کاربرد داشته باشد.مثلاً یک سوار سبک و دو پیاده ارزشى معادل یک رخ دارند، یعنى ۵=۲+۳.
در اینجا مقایسه کاملاً درست است، اما دو فیل در مقابل رخ و یک پیاده گرچه از نظر ارزش حسابى معادل است ولى در عمل قدرت و تاثیرشان فرق دارد. یا سه سوار سبک تقریباً ارزشى برابر با دو رخ دارند، در صورتى که در جدول ارزش نیروها ارزش دو رخ بیشتر است.این نوع ارزشیابى جنبه انتزاعى دارد و نمیتواند در هر مورد مشخصى صادق باشد. این ارزشیابى حد متوسطى براى بسیارى از وضعیتها مى تواند باشد ولى نمى تواند به عنوان یک اصل پابرجا در هر وضعیتى کاربرد داشته باشد.
ارزش مهره ها نسبى است و با ویژگى هر پوزیسیون رابطه مستقیم دارد. سوارهاى سبک اغلب از نظر ارزش در طول بازى متغییرند.در جریان بازى، نوسانهاى بسیار در ارزش نسبى مهره ها به وجود مى آید.مثلاً قدرت یک رخ بیشتر از یک سوار سبک است، ولى بعضى از اوقات اسب مستقر در یک پایگاه مرکزى همپاى یک رخ مىشود.به نمودار یک توجه کنید
نمودار یک.
در اینجا اگر رخ سفید میتوانست در عملیات علیه شاه سیاه شرکت کند برترى با او بود، ولى چه از طریق a3 و چه از مسیر f1
اینکار انجام پذیر نیست.
A) 1.Ra3 e4!
2.R×a6 Nf3
3.Ra3 e3!
4.Rb3 e2
و سیاه بازى را مى برد.
B) 1.Rd1 Nf3
2.Rf1 e4
3.Rd1 e3
با وضع برنده براى سیاه.
مى بینیم که اسب مستقر در خانه d4 با رخ سفید مقابله میکند، و چون سیاه به ازاى از دست دادن تفاوت پیاده اضافى دارد مىتوانیم بگوییم که سیاه وضع بهترى دارد .
قدرت وزیر نیز در جریان بازى تغییرات گوناگون مى یابد. معمولاً ما وزیر را معادل یک رخ و یک سوار سبک و دو پیاده
مى دانیم، ولى موقعیتهاى وجود دارد که وزیر با یک رخ و سوار سبک و پیاده قابل مقابله نیست و ارزش کمترى پیدا مى کند. پوزیسیون نمودار ۲ این مسئله را به خوبى نشان مى دهد
نمودار دو
.
این پوزیسیون بعد از حرکت نوزدهم سیاه در بازى نایدروف ـ راگوزین در سال 1948 در مسابقات قهرمانى جهان حاصل شد. سیاه وزیرش را در ازاى رخ و اسب و پیاده قربانى داده است. اکثر صاحب نظران حاضر در آن مسابقه وضع سفید را بهتر مى دانستند . از نظر کمى سفید صاحب برترى است و. وضعیت او کاملاً محکم است فقط نقطه b2 کمى ضعیف است که موقتى به نظر مى آید. اما ادامه بعدى نشان داد که سیاه قربانى وزیر را به خوبى محاسبه کرده است و وزیر سفید به مدت بیست حرکت در یک نقطه به صورت غیر فعال باقى خواهد ماند. ممکن است سوال شود که چرا یک وزیر به فیل و رخ برترى دارد؟ حرکت وزیر ترکیبى است از حرکت رخ و فیل، ولى این ترکیب حرکت به وسیله وزیر بهتر به عمل در مى آید.تحرک بسیار وزیر آنرا به صورت ابزار کارآمدى براى حمله در مى آورد، ولى این مسئله زمانى که رخ و فیل همکارى کامل داشته و به خوبى در مکانهاى مناست استقرار یافته باشند فرق مى کند. تئورى آخر بازى نشان مى دهد که گاهى وزیر نمى تواند حتى از یک رخ و پیاده ببرد (زمانى که در موقعیت عالى دفاعى قرار داشته و همکارى کامل بین آنها برقرار باشد). در بازى حاضر این همکارى به وجه شایان توجهى بین سوارهاى سبک سیاه وجود دارد و به وزیر سفید امکان نمى دهند که هدف مناسبى براى حمله پیدا کند.
20.Bd2 Ne4
21.Be3 Nd6
در مقابله سوارهاى سبک با وزیر، خیلى مهم است که از امکان ایجاد ضعفهاى تاکتیکى اجتناب کنیم و هدفى براى حمله به وزیر ندهیم. در این بازى استقرار اسبها در خانه d6,c6 بسیارحایزاهمیت است .اسبها کلیه خانه هاى مهم مرکزى را زیر نظرمىگیرند و اسب d6 تهدید استقرار در خانه c4 و به دست آوردن برترى دو فیل را دارد هم چنین نیم نگاهى به خانه f5 دارد که با استقرار در آن پایگاهى بسیار نیرومند خواهد داشت.
22.Rc1 Nf5
23.Bf4 Bd5
24.Bc4 B×c4
25.R×c4 e5
26.Bg5?
اشتیاق سفید براى ساده کردن بازى و استفاده از برترى کمى قابل درک است، ولى این ارزیابى بسیار خوش باوررانه است و به زودى پوزیسیونش فرو مى پاشد.قربانى تفاوت که در اینجا به وسیله استاد بزرگ اسمیسلوف پیشنهاد شده آخرین شانس سفید است :
26.R×c6 b×c6,27.B×e5
که سیاه دو رخ در مقابل وزیر خواهد داشت ولى پیاده هاى ضعیف سیاه هدف خوبى براى وزیر سفید هستند و امکاناتى براى تساوى به او مى دهند.
26… ٌ Rd1+
27.Kh2 h6
28.Rc1 Rd7
29.Be3 e4
30.Ne1 Ra-d8
31.Bc5 Be5
32. g3 Rd2
33.Rc2 B×g3+
34.Kg2 Be5
سیاه در اینجا از ادامه زیر که به زیان وى بود اجتناب مى ورزد:
34…… B×f2,35.B×f2 e3,36.Dc3! e×f2,37.R×D2 f×e1=D,38.R×d8+,
و سفید بازى را مى برد
35.Kf1 R×c2
36.N×c2 Rd1+
37.Ke2 Rb1
38. b4 Rb2
39.Kd2 Bf6
40.B×a7 e5
41.Da4 Nf3+
سفید بازى را واگذار کرد،چون پس از
44.Kd2 Nf3+,45.Ke2 Nd6,46.Dd7 Ng1+.,47.Ke3 Rd1
یا باید وزیر بدهد یا در شبکه ماتى گرفتار خواهد شد.
حال به نوع دیگرى از مبادله نیرو توجه کنید. به عنوان یک قاعده، سه سوار سبک کمى از وزیر قوى ترند.استثنا زمانى به وجود مىآید که وزیر بتواند به وضعیت حریف نفوذ کند و پیاده هاى او را مورد حمله قرار دهد و . سوارهاى سبک در موقعیت هاى دفاعى غیر فعال وانفعالى قرار گیرند اگر صاحب سوارهاى سبک بتواند به وضع خود استحکام ببخشد مهره هایش صاحب نیرو وقدرت مىشود و میتوانند حمله متمرکزى را پى ریزى کنند
نمودار ۳ وضعیتى را نشان مى دهد که در آن سوارهاى سبک سفید نسبت به وزیر سیاه برترى دارند
نمودار سه
.
دلیل برترى سفید فقدان امکانات فعالانه در نزد سیاه است. علاوه بر آن ضعفهایى که با حرکات g6,b6 به وجود آمده اند بر وضعیت بازى تاثیر دارند.باید توجه کرد که در این پوزیسیون پیاده d4 ایزوله سفید به هیچ وجه ضعیف نیست و بر خلاف ظاهر، نقش سودمندى در متوقف کردن پیاده هاى سیاه در هر دو جناح دارد.
نوع دیگرى از کشمکش نیروها، مبارزه دو رخ علیه وزیر است.در این حالتها غالباً برترى با دو رخ است و طرفى که وزیر دارد باید پیاده اضافى داشته باشد تا بتوانند با دو رخ مقابله کند.
قدرت دو رخ زمانى بهتر خواهد بود که به طور متحد در عرض هفت و هشت نفوذ کرده باشند یا در ستونهاى باز به عمل بپردازند.اینجاست که قدرت محدود وزیر به عنوان یک مهره دفاعى نمایان مى گردد.بهترین وضعیت براى وزیر هنگامى است که به پیاده هاى ضعیف حمله ور شود یا به موقعیت تضعیف شده شاه حریف نفوذ کند.
اگر سوار سبکى با وزیر همکارى داشته باشد، در پوزیسیونهاى باز، فیل و وزیر در مقابل دو رخ و اسب شانسهاى بهترى دارد تا وزیر تنها در مقابل دو رخ.
نمودار چهار
نمودار ۴ این حالت را بهتر نشان مى دهد.در اینجا به دلایل متعدد برترى با سیاه است. امکان حمله به نقاط ضعیف f2,b4
،متصل نبودن رخهاى سفید به یکدیگر و عدم امکان فورى نفوذ در عرض ۷ و ۸ سیاه به علت نیاز به دفاع از نقاط ضعیف یاد شده، و عدم امکان استقرار دایمى اسب در پایگاه نیرومند d5
منبع:http://www.iranchess.ir
