مفاهیم اساسى استراتژى شطرنج

مفاهیم اساسى استراتژى شطرنج

                                                                                                        ترجمه و تنظیم :هادى بنکدار

یک نظر رایج در شطرنج آن است که فرق بازیکن با تجربه و مبتدى در مقدار محاسبه و آینده نگرى است .این که یک استاد بزرگ چند حرکت را مى تواند محاسبه کند، نکته اى که بار ها و بارها مورد بحث و گفتگو قرار گرفته است . قدرت محاسبه دقیق و صحیح حرکات قابلیتى است که مورد نیاز هر بازیکن سطح بالا و پیشرفته اى است ولى این تنها تفاوت مهم و اساسى یک بازیکن معمولى نیست.

بسیارى از بازیکنان بر هنر به وجود آوردن ترکیبهاى دقیق تسلط دارند ولى بازى آنها به سطح بازى استادان نمى رسد، چون  نمى توانند بازى را بر اساس یک نقشه و استراتژى صحیح و آینده نگرانه اداره کنند.

محاسبه یک واریانت مشخص تنها زمانى ممکن و ضرورى است که برداشتى مشخص و دقیق از پوزیسیون داشته باشیم در اکثر مواقع، طرح کلى و جامع حاکم بر وضعیت، راهنماى بازیکن براى پیدا کردن حرکات مورد نیاز بازى مى شود.

طرح بازى در یک مرحله مشخص را طرح عمومى یا استراتژى مى نامند. طریقه پایه گذارى و مجموعه اصولى که ما براى طرح ریزى تعقیب مى کنیم و مشخصات تعیین کننده آن، تعریف دیگرى از استراتژى است.این اصطلاحات،و کلماتى نظیر هدف استراتژیکى یا تاکتیکى وغیره،همان معانى را دارند که در علوم سیاسى و نظامى به کار مى روند.

بعضى ممکن است تصور کنند که مات کردن شاه حریف هدف استراتژیکى در هر بازى شطرنج است.چنین تصورى در ابتداى پیدایش شطرنج مدرن شاید قابل قبول بوده باشد، ولى در دوران ما که تکنیکهاى شطرنج به نحو چشمگیرى پیشرفت کرده وایده  هاى  بازى ژرف و پیچیده شده اند، ایجاد یک پیاده ضعیف، کسب یک برترى مختصر پوزیسیونى، کنترل یک ستون باز، یا کنترل یک خانه مهم، استقرار یک سوار در یک پایگاه مناسب، یا ایجاد یک پیاده رونده، مىتواند به عنوان یک طرح استراتژى کلى در دستور کار بازیکن قرار گیرد.

لازم به توضیح است که بهترین طرحها و نقشه ها اگر به درستى پیاده نشوند هیچ ارزش و فایده اى ندارند.همانند شطرنج،این مسئله در  زندگى نیز مصداق دارد.مجموعه وسایل و ابزار و مضمونهایى که براى تحقق یک طرح استراتژیکى،یا جلوگیرى از انجام نقشه هاى حریف، به کار گرفته مى شود تاکتیک نام دارد.مانورها، ترکیبها، قربانیها، حملات دو گانه،اچمزى،کیشهاوحملات بر خاستى و غیره، عناصر و ابزار تاکتیک هستند.

 

ویژگى پوزیسیون و انتخاب طرح و نقشه

انتخاب طرح و نقشه در هر حالتى بستگى کامل به وضعیت موجود در صفحه شطرنج دارد، و بنابراین باید کاملا با پوزیسیون مطابقت و هماهنگى داشته باشد.قضاوت صحیح یک وضعیت و درک ویژگیهاى آن شرط لازم براى یافتن طرح استراتژیکى مطلوب است.بنابراین با شناخت حقایق و ویژگیهاى پوزیسیون مى توان طرح و نقشه مطلوب را بر گزید.طبیعى است که این مسائل در یک مقاله قابل توضیح نیستند ولى به طور اجمال مى توان گفت که ویژگیهاى یک پوزیسیون به واقعیتهاى زیر مربوط است:

..- تناسب قوا، تعادل نیروهاى دو طرف، یا برترى یکى از طرفین؛

..- نیروى مستقل هر مهره و نحوه استقرار آن؛

..- کیفیت مستقل هر پیاده ؛

..-وضعیت پیاده ها و ساختار آنها؛

..- وضعیت شاه هر دو طرف؛

..- هماهنگى سوارها با پیاده ها؛

بعضى از عوامل و ویژگیهاى پوزیسیون ممکن است موقتى و زودگذر باشند و برخى دیگر دائمى و پا برجا هستند. یک عامل مهم و دیر پا، کیفیت ساختار پیاده اى است. پیاده ها برخلاف سوارها نمى توانند به آسانى از یک جناح به جناح دیگر انتقال یابند. تغییر وضعیت پیاده ها به کندى و تدریجى انجام مى شود، در صورتى که سوارها با سرعت و مشکل کمترى تغییر مکان مىدهند.

نتیجتاً، این پیاده ها هستند که برخلاف ارزش کمترشان، عامل تعیین کننده وضعیت هستند.از عوامل همیشگى و تعیین کننده دیگر در پوزیسیون، یکى برترى کمى و دیگرى وضعیت استقرار شاه طرفین در بسیارى از موارد است.

حالا با نگاهى به چند پوزیسیون، و پس از درک ویژگیهاى هر وضعیت، طرح درست استراتژیکى هر وضعیت را بررسى مى کنیم.

 

نمودار یک

در نمودار یک با پوزیسیونى از یکى از واریانتهاى نادر شروع بازى اسپانیایى مواجهیم.در عمل این شاخه کمتر به صورت موثرمورد آزمایش قرار گرفته و تئوریسینها نظرات مختلفى در مورد این واریانت داشته اند از لحاظ کمى سیاه برترى دارد و دو پیاده جلو است، ولى پیاده   d6 قابل حفظ نیست.اما از لحاظ گسترش سیاه عقب است و مهره هایش وضعیت غیرفعالى دارند . در مقابل، سفید وزیر و فیل و اسبش موقعیت فعالى دارند و رخهایش آمادگى دارند که در هر یک از ستونهاى باز قرار گیرند.

عوامل فوق مشخص کننده پوزیسیون هستند، و سفید و سیاه باید بر اساس آن طرح و استراتژى آینده خود را انتخاب کنند.

..- سفید باید از سوارهاى خود که در پستهاى فعال قرار دارند براى به وجود آوردن تهدیدهاى تاکتیکى بهره گیرد و حمله مستقیمى را علیه شاه حریف طرح ریزى کند.

این تهدیدها عبارتند از

Dh5,B×d6,Ng5,Ra-d1,Rf-e1

..-استراتژى سیاه دفع تهدیدهاى آنى،تکمیل گسترش مهره  ها و به نتیجه رساندن برترى کمى از طریق تصفیه و ساده سازى بازى است.

تنها با تجزیه و تحلیل دقیق و عمیق امکانات دو طرف مى توان گفت چه کسى در استراتژى خود موفق خواهد بود در اینجا این مسئله مورد نظر ما نیست، بلکه آنچه مىخواهیم مورد توجه قرار مىدهیم این است که برترى کمى دیر پاى سیاه به مقابله با برترى گسترشى و موقعیت فعال سوارهاى سفید برخاسته است. برخورد یک عامل استراتژیکى با یک عامل دینامیکى موجب پیدایش طرحهاى متفاوتى از طرف سیاه و سفید مى شود.

 

نمودار دو

در نمودار ۲ مجدداً وضعیتى از یک شاخه شروع بازى اسپانیایى را شاهدیم .در اینجا وضعیت از لحاظ کمى برابر است و تعداد سوارهاى گسترش یافته هر دو طرف نیز مساوى است طرح هر یک از دو طرف چیست؟

عامل تعیین کننده در اینجا وضعیت ناقرینه پیادهاست.اگر صفحه شطرنج را از حد فاصل بین دو ستون   e,d به دو قسمت تقسیم کنیم، مشاهده مى شود که در مقابل سه پیاده جناح وزیر سفید، سیاه چهار پیاده دارد. یک عامل مهم دیگر  وجود پیادهe5 سفید است که از خط مرزى عبور کرده و از استقرار سوار در خانه  f6  جلوگیرى مى کند. حرکات

...f5 ,...f6

 سیاه موجب ضعف  در پوزیسیون قلعه سیاه خواهد شد. حالا مى توانیم طرح استراتژیکى را بر اساس وضعیت مورد بررسى قرار دهیم.

..-سفید طرح تهاجمى خود را در جناح شاه با حرکاتى مانند

Dd3,Bc2,Ng5

دنبال خواهد کرد و استقرار پیاده در خانه  e5 در این زمینه به او کمک مى کند. به علاوه، بعد از تهیه مقدمات و زمینه سازى کامل،سفید طرح راندن پیاده f را به  f4,f5  تعقیب خواهد کرد، و به طور کلى، استراتژى سفید حمله در جناح شاه خواهد بود.

..-سیاه باید با طرحهاى سفید در جناح شاه مقابله کند و سپس با مانورهاى اسب به  a5,c5-c7 در جناح وزیر دست به حمله پیاده اى بزند.

 

نمودار سه

نمودار سه وضعیتى از شاخه رائوزر در دفاع سیسلى است. عامل تعیین کننده این پوزیسیون استقرار شاه طرفین در دو جناح مخالف است. هر دو طرف باید سعى بر تجهیز نیرو علیه شاه حریف بدون تلف کردن زمان داشته باشند.در اینجا ضرب المثل ((هر که اول آمد اول برد)) کاملاً صادق است. سفید با پیاده و سوار در جناح شاه حمله مى کند، و سیاه در جناح وزیر.

پیا ده  d6 سیاه نیز عاملى است که نباید از نظر دور بماند.

بعضى از مواقع پوزیسیونهایى به وجود مى آیند که به ما امکان انتخاب طرحها و استراتژیهاى مختلفى را مى  دهند که بستگى به سبک و سلیقه دارد. مثلاً در شروع بازى هندى شاه، در واریانت زمیش، پس از حرکات

1.d4                 Nf6

2.c4                 g6

3.Nc3              Bg7

4.e4                 d6

5.f3                  o-o

6.Be3               e5

7.d5                 Nh5

8.Dd2              f5

سفید مى تواند دو طرح کاملاً متفاوت را انتخاب کند:

الف: مى تواند با ادامه

9.e×f5                     g×f5

10.o-o-o

طرح در حمله در جناح شاه را با حرکاتى مانند  g4,Rg1,Nge2,Bd3 پى ریزى کند. سیاه نیز با حرکاتى مانند  a6,b5

در جناح وزیر به مقابله مى پردازد.

ب: سفید مى تواند با ادامه

9.o-o-o                   f4

10.Bf2

به سیاه اجازه دهد که در جناح شاه فضا کسب کند و با  g4,g5 دست به حمله بزند. در ازاى آن سفید در جناح وزیر فضا و آزادى عمل بیشترى دارد و پس از گسترش سوارها با طرح  b4,c5 اقدام به حمله مى کند.

در مرحله گذر از شروع به وسط بازى، معمولاً امکان انتخاب دو طرح متفاوت پیش مى آید. بعضى از مواقع ارزیابى کامل و قاطع امکان پذیر نیست، و به سبک و سلیقه بازیکن و حریف و موقعیت مسابقه و جدول ارتباط پیدا مى کند که در مقاله هاى دیگرى مورد بحث قرار خواهد گرفت. زمانى که طرح درست تئورى مطابق با نیاز و ضرورت پوزیسیون برگزیده شد، باید با روشى مطابق با تاکتیکهاى قابل دسترس در پوزیسیون به مرحله اجرا در آید

تذکر: هر طرح و استراتژى باید دائماً تحت بررسى باشد و حالت تغییر وضعیت، حتى تغییرات جزئى، ممکن است تجدید نظر در طرح کلى ضرورت یابد.

منبع:http://www.iranchess.ir