چترنگ نامک

منبع: «آچمز، سایت تخصصی شطرنج ایران»

چترنج نامک ، گزارش شطرنج یا ماتیکان شترنگ یکی از کتاب‌های بجا مانده از زبان پارسی میانه (پهلوی) است .

واژه ی پارسی میانه برای کتاب ، ماتیکان بوده . ماتیکان شترنگ یعنی کتاب شطرنج یا شطرنج‌نامه.

این کتاب به داستان ابداع بازی نرد توسط بزرگمهر اشاره دارد . این بازی را بزرگمهر در پاسخ به بازی شطرنج که پادشاه هندوستان برای انوشیروان می‌فرستد ، ابداع می‌کند . فردوسی نیز در شاهنامه به گوشه‌هایی از این داستان را از یادگار بزرگمهر به نظم درآورده است که اینگونه آغاز می‌شود :

سپاس از خداوند خورشید و ماه		که رَستم ز بوزرجمهر و ز شاه
چون این کار دلگیرت آمد به‌بُن		ز شطرنج باید که رانم سَخُن

 

چنین آگهی یافت شاه جهان		ز گفتار بیدار کار آگاهان
که آمد فرستاده ی شاه هند		ابابیل و چتر و سواران سند
بیاورد پس نامه ای بر پرند		نبشته به نوشین روان رای هند
بدانند هر مهره ای را به نام		که گویند پس خانه او کدام
پیاده بدانند و پیل و سپاه		رخ و اسپ و رفتار فرزین و شاه
گر این نغزبازی بجای آورند		درین کار پاکیزه رای آورند
همان باژ و ساوی که فرمود شاه		بخوبی فرستم بران بارگاه
و گر نامداران ایران گروه		ازین دانش آیند یکسر ستوه
چو با دانش ما ندارند تاو		نخواهند زین بوم و بر باژ و ساو