نقش شطرنج در اجتماع

 

نقش شطرنج در اجتماع

 تهیه و تنظیم: حسینقلی سالور

اشاره: آنچه از نظرتان می گذرد تا حدودی برگرفته از مطالبی است که توسط یکی از پرکارترین کمیته های فدراسیون بین المللی شطرنج " کمیته شطرنج در مدارس" ، ارائه گردیده است . کمیته مزبور طی سالهای اخیر علاوه بر انتشار کتابهای متعدد و مطالب متنوعی در زمینه آموزش شطرنج و آثار سازنده آن بر زندگی فردی و اجتماعی انسان خصوصاً نسل جوان، سمینار ها و کنفرانس های فراوانی را در اطراف و اکناف جهان بر پا نموده و براساس تحقیقات و بررسی های علمی و عملی نشان داده است که شطرنج تنها یک تفریح و سرگرمی بشمار نمی رود، بلکه ابزار مؤثری است برای رشد توانمندی های انسان در فعالیت های فردی و اجتماعی آنها.

شطرنج از زمان ابداع آن در قرنهای گذشته با تعاریف و مفاهیم گوناگونی روبه رو بوده است که بطور خلاصه می توان به جنبه های مختلفی اشاره کرد . از جمله: یک بازی تفریحی، یک ورزش، برخوردار از مضامین علمی با نشانه های گویایی از منطق ریاضی، سرشار از هنر و بالاخره یک ابزار آموزشی که در جای خود بحث مفصل و جامعی را می طلبد و این مقال را فرصت پرداختن به آن نیست. زیرا بحث ما چیز دیگری را دنبال می کند.

تمامی کسانی که با شطرنج سر و کار دارند و آنهایی که با قهرمانان ، بازیکنان و دوستداران شطرنج در رفت و آمدند به این حقیقت رسیده اند که فرا گرفتن شطرنج و روی آوردن به آن هموار کننده راه موفقیت و کامیابی در غالب فعالیت های روزمره انسان بشمار می رود. با اندکی دقت نظر در
می یابیم که هر کدام از سی و دو مهره بی جان شطرنج روی شصت و چهار مربع سیاه و سفید وقتی به حرکت در می آیند که فرمان حرکت از طرف بازیکن صادر شود. صدور این فرمان توسط یک شطرنجباز آگاه نیازمند فراهم آوردن مقدماتی است که هر کدام از آنها از اهمیت ویژه ای برخوردارند و درصدر همه آنها اندیشه و تفکر، یعنی عنصر اصلی و لاینفک بازی شطرنج. کافی است سری به سالن مسابقات شطرنج بزنید . آنجا مشاهده خواهید کرد که چگونه بازیکنی در سکوت کامل چشم به صحنه نبرد دوخته و فارغ از آنچه در اطرافش می گذرد غرق اندیشه است . این امر تنها اختصاص به سالن مسابقات و نبرد قهرمانان و استادان صاحب نام ندارد . یک بازی دوستانه در محفل خانوادگی و بین دو بازیکن تازه کار هم از این قاعده مستثنی نیست. اگر تا اینجای کار را قبول دارید با ما همراه باشید تا دریابیم که این اندیشه و تفکر در حول و حوش چه مسائلی دور می زند

بررسی و ارزیابی وضع موجود، جستجوی نقاط ضعف و قدرت ، مشخص کردن هدف ، طرح ریزی و یافتن بهترین طرح برای رسیدن به هدف از پیش تعیین شده و بالاخره چگونگی اجرای طرح مورد نظر و در کنار آنها پی بردن به هدف و طرح رقیب و  جستجوی راه مقابله با آن .

کدامیک از آنچه مورد اشاره قرار گرفت در زندگی روزمره ما مصداق ندارد. مهم نیست که شما چه حرفه ای دارید دانش آموز یا آموزگار ، دانشجو یا استاد ، فروشنده یا خریدار، کارگر یا کارفرما، کارمندی ساده یا عالی رتبه ، وکیل یا وزیر و یا ... بطور کلی هر انسانی که در این دنیای خاکی طی طریق می کند همواره با اینگونه مسائل روبه روست. بدون تردید موفقیت از آن کسی است که تفکر و اندیشه پیشه کنند، هدف داشته باشد، طرح ریزی بداند. توانائیهای خود را بسنجد و بهترین راه رسیدن به هدف را دریابد. تردید نکنید شطرنجبازی که در جریان بازی با این مضامین انس می گیرد و به آنها دل می بندد در زندگی فردی و اجتماعی خود از آنها غافل نخواهد بود.

نگاهی به آنچه از نظرتان گذشت شاید این امر را تداعی کند که دلبستگی و عشق و علاقه نگارنده به شطرنج موجب شده تا راه اغراق طی کرده باشد. به همین سبب برای رفع هر گونه شک و تردیدی لازم است اشاره ای شود به نتیجه تحقیقات و پژوهش های محققین و متفکرانی صاحب نام درباره شطرنج طی صد ساله اخیر.

در اواخر قرن نوزدهم بی نت "Binet " فرانسوی، یکی از بائیان علم روانشناسی خاطرنشان کرده است که ارتباط قابل توجهی است بین پرداختن به شطرنج با نیروی تخیل و تصور ،حافطه، بینش و تفکر . بعدها در سال 1925 محققین شوروی ژاکون "Djakon " ، رود یک " Rudic " و پطروسکی "Petrouski " گزارش کرده اند که نفوذ و اشاعه شطرنج در هر عرصه ای با تفکر منطقی، تمرکز و نیروی حافظه در ارتباط است. نزدیک به پنجاه سال بعد در سال 1974 فرانک " Frank " استدلال کرد که فرا گرفتن ، تمرین و بازی شطرنج با مهارتهایی که پایه و اساس پیشرفت فرد در اجتماع است ارتباط مستقیم داشته و در موفقیت های آکادمیک انسان نقش اساسی دارد. سال 1988 دکتر فرگوسن "Ferguson " روانشناس برجسته امریکایی، گسترش و تکامل تفکر منطقی و حافظه و هوش را در ارتباط تنگاتنگ با شطرنج قلمداد می کند. و بالاخره در سال 1992 دانشمندان نامداری چون لانگن " Langen " و گادریو "Gadreau " هر کدام بطور جداگانه اعلام داشتند که پیشرفت همه جانبه از درک کلی و قابلیت بیش از اندازه حل کردن مسائل ریاضی یکی از نتایج فرا گرفتن شطرنج توسط عموم مردم خصوصاً شاگردان مدارس می باشد.

گر چه تمام این نظریات نتیجه پژوهش های علمی و تجربی می باشد ولی اشاره به یک بررسی وتحقیق کاملاً عملی را بی مناسبت نمی دانم.

اواسط قرن بیستم مسئولین آموزش و پرورش شوروی دست به اقدام جالب توجهی زدند . بدین صورت که حدود پنجاه دانش آموز کاملاً همسان از نظر میزان تحصیلات، سن، هوش، درجه تعلیم پذیری و ... را به دو گروه تقسیم نمودند و آنها را در شرایطی کاملاً یکنواخت تحت آموزش استادانی قرار دادند که مطالب مشابهی را برای آنها تدریس می نمودند. تنها اختلاف دو گروه در این بود که برای یک گروه علاوه بر مطالب مشترک به آموزش شطرنج هم پرداخته می شد در حالیکه در گروه دیگر نامی از شطرنج برده نمی شد. آنگاه پس از یک دوره آموزش معین، نتیجه آزمونی که انجام شد دلالت بر این داشت که گروه تحت آموزش شطرنج به نحو چشمگیری در تمامی دروس ، خصوصاً ریاضیات ، حساب و فیزیک بر گروه دیگر پیشی گرفته اند و این در حالی بود که به استثنای آموزش شطرنج هر دو گروه از شرایط یکسانی برخوردار بودند. همان استادانی که در گروه اول تدریس می کردند عهده دار تدریس در گروه دوم بودند. حتی با پرپایی اردوی آموزشی، شرایط زندگی کاملاً مشابهی از نظر تغذیه، استراحت، تفریح و...  برای  هر دو گروه فراهم شده بود.

با چنین اوصافی بر تمام ارگانها و سازمانها و تشکیلاتی که به پیشرفت افراد اجتماع علاقمندند و کمک به این امر را یک وظیفه انسانی و اخلاقی تلقی می کنند لازم است که در راه آموزش و گسترش ورزش فکری شطرنج گام بردارند. با تکیه بر همین تفکر است که به زودی صفحاتی را به آموزش شطرنج اختصاص داده و از خانواده ها می خواهیم که نونهالان خود را برای فراگرفتن شطرنج ترغیب و تشویق کنند.

منبع:سایت رخ در رخ