فیشر نابغه‌ای با حافظه‌ای باورنکردنی

مارچ سالروز تولد بابی فیشر است. شطرنج‌باز نابغه‌ای که در اوج قدرت‌نمای شطرنج‌بازان روس، تاج و تخت قهرمانی جهان را از چنگ آن‌ها خارج کرد و بر بام شطرنج جهان ایستاد.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، روبرت جیمز فیشر معروف به بابی فیشر در تاریخ 9 مارچ 1943 در بیمارستان مایکل ریس در شیکاگوی آمریکا دیده به جهان گشود. پدر او که گرهارد نام داشت در سال 1909 در برلین آلمان متولد شده بود و یک متخصص بیوفیزیک بود. مادر بابی هم رجینا وندر نام داشت. پدر و مادر بابی زمانی که او تنها دو سال داشت از یکدیگر جدا شدند و مادرش کفالت او و خواهر 7 ساله‌اش را به عهده گرفت. مادر بابی پرستار بود و می‌خواست که از دانشگاه نیویورک مدرک کارشناسی ارشد پرستاری خود را دریافت کند. به همین دلیل، آن‌ها به بروکلین در نیویورک نقل مکان کردند و از همان جا بود که داستان زندگی یکی از بزرگ‌ترین شطرنج‌بازان تاریخ آغاز شد.

بابی و خواهرش اولین بار در می 1949 یعنی زمانی که شش و یازده سال داشتند یک شطرنج هدیه گرفتند و از همان زمان بود که نحوه حرکت مهره‌ها را از روی دستورالعملی که همراه شطرنج بود آموختند. بابی با وجود آنکه فقط شش سال داشت، کاملا مجذوب بازی شطرنج شد و با حل کردن مسئله‌های پیچیده آن احساس رضایت و خوشحالی می‌کرد. در هفت سالگی آن قدر در شطرنج غرق شده بود که مادرش احساس نگرانی می‌کرد. مادر بابی درباره او گفته بود: پسرم به هیچ چیز دیگری غیر از شطرنج علاقه ندارد و بقیه بچه‌ها هم علاقه‌ای به بازی کردن با او ندارند.

مادر بابی در روزنامه‌های محلی یک آگهی منتشر کرد تا برای پسرش یک حریف هم سن و سال خودش پیدا کند. بابی در تاریخ 17 ژانویه 1951 یعنی در هشت سالگی در یک دیدار سیمولتانه (همزمان) مقابل ماکس پاوی قهرمان سابق شطرنج بازی کرد و ظرف 15 دقیقه مغلوب شد. وی چند هفته بعد، به باشگاه شطرنج بروکلین پیوست و هر هفته در روزهای جمعه در رقابت‌های شطرنج این باشگاه شرکت می‌کرد.

بابی فیشر در سال 1953 در 10 سالگی در اولین تورنمنت شطرنج زندگی‌اش شرکت کرد و پنجم شد. وی در ژوئن 1955 به باشگاه شطرنج منهتن پیوست و قهرمان کلاس C و پس از آن کلاس B رقابت‌های آن باشگاه را کسب کرد. فیشر در باشگاه منهتن اغلب فرصت پیدا می‌کرد که مقابل بزرگ‌ترین اساتید شطرنج جهان بازی کند. رشوسکی استاد بزرگ و نابغه شطرنج جهان در آن زمان یک مسابقه سیمولتانه چشم بسته برگزار کرد و فیشر با شرکت در آن مسابقه موفق شد مقابل این استاد بزرگ به پیروزی برسد. فیشر در جولای آن سال در رقابت‌های قهرمانی شطرنج جوانان آمریکا در لینکلن شرکت کرد و دو پیروزی،‌ شش تساوی دو شکست کسب کرد، او در همان زمان در رقابت‌های شطرنج سریع جوانان به مقام سوم رسید.

بابی فیشر در مارچ 1956 به همراه باشگاه شطرنج لاگ کابین به کوبا سفر کرد و در باشگاه کاپابلانکا یک مسابقه سیمولتانه ترتیب داد.

فیشر در همان زمان توسط فدراسیون شطرنج ایالات متحده رنکینگ 1726 را کسب کرد. وی در ماه آپریل در رقابت‌های قهرمانی کلاس A باشگاه منهتن به عنوان قهرمانی دست یافت. فیشر در ماه می در رقابت‌های قهرمانی آماتوری آمریکا که در اسبوری پارک نیوجرسی برگزار می‌شد شرکت کرد و با سه پیروزی،‌ دو تساوی و یک شکست به کار خود پایان داد. وی که در آن زمان تنها 13 سال داشت، جوان‌ترین شطرنج‌باز آن رقابت‌ها بود.

این نابغه‌ی عرصه‌ی شطرنج در جولای 1956 در رقابت‌های قهرمانی شطرنج جوانان آمریکا در فیلادلفیا با هشت پیروزی، یک تساوی و یک شکست قهرمان شد. در این زمان ریتینگ او به 1830 افزایش یافته بود. او که در زمان قهرمانی در این رقابت‌ها 13 سال و 4 ماه داشت جوان‌ترین شطرنج‌بازی است که به قهرمانی این مسابقه‌ها دست یافته است. فیشر چند هفته بعد در پنجاه و هفتمین دوره رقابت‌های آزاد آمریکا در اوکلاهاما سیتی شرکت کرد و با پنج پیروزی و هفت تساوی در رده‌های چهارم تا هشتم قرار گرفت. وی در سپتامبر آن سال در رقابت‌های آزاد کانادا در مونترال به رده هشتم رسید و در ماه اکتبر هم در تورنمنت روزنوالت در نیویورک هشتم شد. وی در این زمان مقابل دونالد برن یکی از مطرح‌ترین شطرنج‌بازان آمریکایی که دارای ریتینگ 2530 بود قرار گرفت و موفق شد او را شکست دهد. شکست قهرمان شطرنج آمریکا مقابل یک شطرنج‌باز گمنام 13 ساله تعجب همگان را برانگیخت و موجب شد که به این مسابقه لقب «بازی قرن» داده شود.

فیشر در ماه نوامبر در رقابت آزاد ایالت‌های شرق آمریکا که به میزبانی واشنگتن دی سی برگزار می‌شد در رده دوم تا پنجم قرار گرفت. وی در دسامبر همان سال در رقابت‌های شطرنج فوق سریع قهرمان شد و در مسابقه‌های قهرمانی باشگاه منهتن در رده چهارم قرار گرفت.

فیشر در مارچ 1957 در دو بازی مقابل ماکس اویوه قهرمان سابق جهان قرار گرفت که یک بازی را واگذار کرد و در یک بازی به تساوی دست یافت. وی در ماه آپریل عنوان قهرمانی لیگ متروپلیتن نیویورک را به خود اختصاص داد و در جولای نیز در رقابت‌های آزاد نیووسترن در رده ششم ایستاد. وی چند روز بعد در رقابت‌های قهرمانی جوانان آمریکا شرکت کرد و یک بار دیگر قهرمان شد. وی همچنین عنوان قهرمانی رقابت‌های شطرنج سریع جوانان را به خود اختصاص داد.

فیشر در ماه آگوست در پنجاه و هشتمین دوره رقابت‌های شطرنج آزاد آمریکا به طور مشترک اول شد و 750 دلار جایزه گرفت. فدراسیون شطرنج آمریکا در این زمان ریتینگ فیشر را به 2231 ارتقا داد و به این ترتیب او در 14 سالگی تبدیل به جوان‌ترین شطرنج بازی شد که در آن زمان در آمریکا به درجه استادی می‌رسید. فیشر در ماه سپتامبر قهرمان رقابت‌های آزاد نیوجرسی شد و در دسامبر همان سال هم عنوان قهرمانی رقابت‌های آزاد نرث سنترال را از آن خود کرد. بابی فیشر در 10 ژانویه 1958 زمانی که 14 سال و 9 ماه داشت در رقابت‌های قهرمانی آمریکا به مقام اول رسید. پس از این قهرمانی بود که ریتینگ او به 2626 ارتقا پیدا کرد.

در این زمان بابی فیشر به استثنای تورنمنت سانتا مونیکا در سال 1966، در سایر تورنمنت‌های آمریکا که در آن شرکت می‌کرد به قهرمانی می‌رسید. وی در این زمان در حالی که تنها 15 سال داشت عنوان استاد بزرگی شطرنج را کسب کرد. وی در همین زمان تبدیل به جوان‌ترین شطرنج‌بازی شد که نامزد کسب عنوان قهرمانی جهان شده است. وی در سال 1959 یک بار دیگر قهرمانی خود را در آمریکا تکرار کرد.

بابی فیشر در این زمان مدرسه را ترک کرد تا تبدیل به یک شطرنج‌باز حرفه‌ای شود. پرونده آکادمیک او نشان می‌دهد که ضریب هوشی (IQ) بابی فیشر 180 بوده و قدرت حافظه بسیار بالایی داشته است. وی در چند ماه آینده به موفقیت‌های خود در تورنمنت‌های مختلف آمریکایی و بین‌المللی ادامه داد. این موفقیت‌ها باعث شد که فدراسیون شطرنج آمریکا ریتینگ فیشر را به 2636 افزایش دهد و او در یک قدمی رشوسکی که دارای ریتینگ 2693 بود قرار گیرد.

فیشر در سال 1960 باز هم قهرمان آمریکا شد و در ادامه موفقیت‌های خود در چند تورنمنت بین‌المللی در آرژانتین، ایسلند و سوئیس به قهرمانی رسید. وی در همین زمان به همراه تیم ایالات متحده در میز یک المپیاد شطرنج در لایپزیک شرکت کرد و 10 پیروزی، شش تساوی و دو شکست در کارنامه خود ثبت کرد. در این زمان، ریتینگ او باز هم افزایش یافت و به 2641 رسید.

فیشر در ژانویه 1961 یک بار دیگر قهرمان آمریکا شد. وی در جولای آن سال در یک سری مسابقه مقابل رشوسکی قرار گرفت و با دو پیروزی، هفت تساوی و دو شکست،‌ با او به تساوی رسید. وی در این زمان در مصاحبه با روبرت کنت‌ول خبرنگار آمریکایی پیش‌بینی کرد که در آینده قهرمان جهان خواهد شد. فیشر در مارچ 1962 در رقابت‌های اینترزونال که در استکهلم برگزار شد به قهرمانی رسید. این اولین باری بود که شطرنج‌بازی از کشوری غیر از اتحاد جماهیر شوروی سابق قهرمان رقابت‌های اینترزونال می‌شد.

وی در اکتبر 1962 یک بار دیگر روی میز یک تیم آمریکا در المپیاد شطرنج وارنا نشست و هشت پیروزی، شش تساوی و سه شکست حاصل کار او بود. در این زمان ریتینگ فیشر به 2687 افزایش پیدا کرد.

بابی فیشر در ژانویه 1963 همچون سال‌های قبل قهرمان آمریکا شد. وی در این زمان به تبانی شطرنج‌بازان روسی با یکدیگر در تورنمنت‌های بین‌المللی معترض بود و اعلام کرد که تا زمانی که جلوی این کار گرفته نشود در هیچ یک از تورنمنت‌های فیده شرکت نخواهد کرد.

در نوامبر آن سال قرار بود که فیشر در یک مسابقه سیمولتانه مقابل چهارصد حریف رقابت کند ولی این مسابقه به دلیل ترور جان. اف . کندی رییس جمهور آمریکا به تعویق افتاد. در این زمان ریتینگ آمریکای او برای اولین بار کاهش یافت و به 2685 رسید. فیشر در ژانویه 1964 با یازده پیروزی از عنوان قهرمانی خود در آمریکا دفاع کرد. وی در سایر ماه‌های آن سال در رقابت‌های مختلف سیمولتانه شرکت کرد.

ریتینگ بین‌المللی شطرنج‌بازان اولین بار در سال 1964 توسط آرپاد الو طراحی شد. فیشر و پتروسیان با 2690 امتیاز در صدر این فهرست قرار گرفته بودند. در این زمان ریتینگ او در آمریکا 2734 بود. در آگوست 1965 ، فیشر به وسیله یک دستگاه تله تایپ از باشگاه شطرنج‌ مارشال در نیویورک در رقابت‌های کاپابلانکای کوبا شرکت کرد و در ماه دسامبر نیز بار دیگر قهرمان آمریکا شد تا ریتینگ او در آمریکا به 2734 افزایش یابد.

فیشر در نوامبر 1966 در میز یک تیم آمریکا در هفدهمین المپیاد شطرنج جهان در هاوانا نشست و 14 پیروزی، دو تساوی و یک شکست حاصل کار او بود و در ماه دسامبر برای هشتمین بار قهرمان آمریکا شد.

بابی فیشر به قهرمانی‌های خود در رقابت‌های مختلف داخلی و خارجی ادامه می‌داد. وی در سال 1969 کار نوشتن کتاب خود را با عنوان «60 بازی خاطره‌انگیز من» به پایان رساند. وی در آپریل 1970 در مسابقه «شوروی مقابل سایر کشورهای جهان» روی میز دو به رقابت پرداخت و با دو پیروزی و دو تساوی موفق شد پتروسیان را شکست دهد.

وی سپس در رقابت‌های غیر رسمی شطرنج فوق سریع پنج دقیقه‌ای قهرمانی جهان در یوگوسلاوی شرکت کرد و با 17 پیروزی، چهار تساوی و یک شکست به عنوان قهرمانی دست یافت. فیشر پس از این تورنمنت تک تک حرکات خود و حریفانش در این 22 مسابقه را از حفظ بیان کرد که بالغ بر هزار حرکت می‌شد. وی در سپتامبر همان سال یک بار دیگر روی میز یک تیم آمریکا در نوزدهمین المپیاد شطرنج جهان در سوئیس نشست. بابی فیشر در سال‌های 1970 ، 1971 و 1972 جایزه اسکار شطرنج را به خود اختصاص داد.

وی در این زمان در رقابت‌های انتخابی برای برگزیدن حریف قهرمان جهان با نتایج جالب توجه 6 بر صفر از سد مارک تایمانوف و نبت لارسن گذشت و در دیدار نهایی نیز در بوینس آیرس مقابل تیگران پتروسیان پنج بار پیروز شد، سه بار مساوی کرد و یک بار شکست خورد تا نامزد کسب عنوان قهرمان جهان شود. در این زمان ریتینگ او در آمریکا به 2825 رسید. فیشر در 11 جولای 1972 رقابت خود را با بوریس اسپاسکی برای تصاحب عنوان قهرمانی جهان آغاز کرد. وی سرانجام در سپتامبر 1972 موفق شد با کسب هفت پیروزی، یازده تساوی و سه شکست مقابل اسپاسکی به طور رسمی قهرمان شطرنج جهان شود. آخرین ریتینگ او در آمریکا 2810 و ریتینگ فیده او 2785 بود.

بابی فیشر در 3 آپریل 1975 عنوان قهرمانی جهان خود را به آناتولی کارپف روس واگذار کرد. وی در سال 1977 سه بار مقابل برنامه کامپیوتری گرینبالت دانشگاه MIT مسابقه داد. وی در این زمان 250 هزار دلار دریافت کرد تا در هتلی در لاس وگاس یک مسابقه برگزار کند و 3 میلیون دلار دیگر هم برای حضور در تورنمنتی در فیلیپین دریافت کرد.

فیشر در سال 1978 یک شکایت 3.2 میلیون دلاری علیه یک نشریه آمریکایی مطرح کرد. وی مدعی شده بود که مسئولان این نشریه مکالمات او را بدون اجازه ضبط کرده‌اند.

این قهرمان سابق شطرنج جهان در تاریخ 26 می 1981 به اشتباه به عنوان یک سارق بانک دستگیر شد. یک افسر پلیس که فیشر را به دلیل شباهت ظاهری با یک مجرم تحت تعقیب اشتباه گرفته بود، او را بازداشت کرد. فیشر بعدا مدعی شد که در بازداشتگاه تحت شکنجه قرار گرفته تا اعتراف کند.

بابی فیشر در سال 1988 یک ساعت دیجیتال برای شطرنج طراحی کرد که به ازای هر حرکت، دو دقیقه به زمان شطرنج‌باز اضافه می‌کرد. وی در اول سپتامبر 1992 از بازنشستگی 20 ساله خود خارج شد و در یوگوسلاوی یک نشست خبری برگزار کرد. در این زمان وزارت خزانه‌داری آمریکا به فیشر هشدار داد که اگر در یوگوسلاوی بازی کند، تحریم‌های آمریکا علیه این کشور را زیر پا گذاشته است اما فیشر توجهی نکرد.

وی از 30 سپتامبر در یک سری مسابقه شطرنج مقابل بوریس اسپاسکی رقیب قدیمی خود قرار گرفت و در پایان این مسابقه‌ها در 11 نوامبر، با 10 پیروزی، 15 تساوی و 5 شکست موفق شد اسپاسکی را یک بار دیگر مغلوب کند. وی به دلیل این پیروزی 3 میلیون و 650 هزار دلار جایزه دریافت کرد. بی‌توجهی فیشر به هشدار دولت آمریکا، کار دستش داد و دادگاهی در آمریکا او را به تحمل 10 سال حبس و پرداخت 250 هزار دلار جریمه محکوم کرد. وی علاوه بر این محکوم شد که مبلغ جایزه خود در یوگوسلاوی را به وزارت خزانه‌داری آمریکا بازگرداند. فیشر هیچ گاه برای اجرای این حکم به آمریکا بازنگشت.

فیشر نوع جدیدی از شطرنج را ابداع کرد که در آن مهره‌ها به صورت تصادفی چیده می‌شدند و به این ترتیب، دانش قبلی شطرنج‌بازان نقشی در میزان موفقیت آن‌ها نداشت. وی از لحاظ سیاسی موضوع گیرهای تندی علیه دولت آمریکا داشت و به مناسبت‌های مختلف به انتقاد از سیاست خارجی آمریکا و حمایت این کشور از اسرائیل می‌پرداخت. وی تا آنجا پیش رفت که یک بار اظهار امیدواری کرده بود نظامیان آمریکایی با یک کودتا دولت این کشور را ساقط کنند.

فیشر حتی یک بار نامه‌ای به اسامه بن لادن نوشت و در آن با او ابراز همدردی کرد. وی در این نامه نوشته بود: اجازه بده خودم را معرفی کنم. من بابی فیشر هستم، قهرمان شطرنج جهان. اول از همه باید بدانی که من در نفرتی که از دولت جنایتکار اسرائیل و حامی اصلی‌اش یعنی دولت آمریکا داری با تو شریکم. ما یک چیز مشترک دیگر هم داریم و آن فراری بودنمان از دست سیستم قضایی آمریکا است.

موضع‌گیری‌های تند فیشر باعث شد که فدراسیون شطرنج ایالات متحده در سال 2001 عضویت او را به طور دائم لغو کند.

بابی فیشر در اواخر عمر خود در ایسلند سکونت داشت. وی مدت‌ها دارای یک بیماری ناشناخته بود. فیشر در اکتبر و نوامبر 2007 به دلیل نارسایی کلیه در بیمارستانی در ایسلند بستری شد اما قبول نکرد که تحت مداوای طولانی مدت قرار بگیرد و به همین دلیل به خانه بازگشت. نابغه شطرنج جهان سرانجام در 17 ژانویه 2008 در 65 سالگی درگذشت و در گورستان کلیسایی در ایسلند به خاک سپرده شد.

ایسنا