شطرنج علم ،هنر یا ورزش ؟؟؟

شطرنج علم ،هنر یا ورزش ؟؟؟

از: استاد فدراسیون بین المللی شطرنج آرش روغنی

 

   درباره شطرنج که امروزه از آن به عنوان برترین و رایج ترین بازی فکری بشریاد می شود ، کتابها و مقالات متعددی درکشورمان به چاپ رسیده است .امیدواریم با همکاری رسانه های گروهی شاهد رشد و رواج بیشترشطرنج که یکی ازهنرهای ملی ما درطول تاریخ بوده است ،باشیم .

 

علم ،هنر یا ورزش ؟

بسیاری از بزرگان شطرنج ،این بازی فکری را آمیزه ای از علم ،هنر و ورزش دانسته اند . وجود هزاران کتاب ،مجله و دائرة المعارف شطرنج نشانگرجنبه علمی آن است . کسانی که با قوانین و اصول ابتدایی بازی آشنا باشند ،می توانند در حد درک خود ازمینیاتورهای شطرنج لذت ببرند که جنبه هنری شطرنج را نمایان می سازد. زمانی که به مسابقات و مبارزه رو در روی دو نفربنگریم جنبه ورزشی آن نمود پیدا می کند .

 

چرا شطرنج بازی کنیم ؟

   به شطرنج همچون رشته های دیگر ورزشی می توان از دو بعد حرفه ای و عمومی نگریست . گسترش شطرنج دربعد عمومی،ابتدا دراتحاد جماهیر شوروی و سپس دربسیاری ازکشورها مورد توجه قرار گرفت .

تحقیقات بر روی دانش آموزان مدارسی که تحت آموزش شطرنج قرار گرفته اند نشان می دهد که شطرنج بر روی قدرت و سرعت محاسبه (آنالیز )،تقویت حافظه ،تفکر منطقی،درک بهتر نظریه مجموعه ها و اعداد و... موثر بوده است. همچنین در مواردی در زندگی روزمره به کمک افراد می آید مانند : افزایش قدرت تصمیم گیری ،صبر و میزان تمرکز افراد .

  دلیل موفقیت تدریس شطرنج در مدارس جذابیت آن برای دانش آموزان است که باعث می شود آنها با میل و رغبت زمان خود را در قالب بازی، صرف فعالیت فکری نمایند .

 

شطرنج از کجا آغاز شد ؟

درباره اینکه شطرنج توسط چه کسی اختراع شد ،هیچ اطلاعی در دست نیست .همچنین مشخص نیست که زادگاه شطرنج هند بوده است یا ایران . اکثر ایرانیان به دلیل داستانی که در شاهنامه فردوسی مربوط به زمان انوشیروان وجود دارد ،هند را زادگاه شطرنج و ایرانیان را مخترع نرد  می دانند . بعید به نظر می رسد که این داستان اعتبار تاریخی چندانی داشته باشد .اسنادی وجود دارد که نشان می دهد ،شطرنج قبل از زمان انوشیروان ،هم در هند و هم در ایران وجود داشته است(که قطعاً با شطرنج امروزی متفاوت بوده است) به عنوان مثال در کارنامه اردشیربابکان که مربوط به قرن ششم میلادی می باشد ،در باره اردوان پنجم آخرین پادشاه اشکانی (216 – 226 میلادی )آمده است:  « .... به یاری یزدان به چوگان و آسوباری و چترنگ ....و دیگر فرهنگ از ایشان همگی چیروورد بود . » (لغت پهلوی چترنگ به مرور زمان به شترنگ تبدیل شد و کلمه شطرنج معرب این کلمه می باشد.)

این نشان می دهد که شطرنج در زمان اردوان پنجم که سه قرن قبل از انوشیروان زندگی می کرده است ،در ایران رواج داشته است .

   آنچه مسلم است ،ایرانیان یا شطرنج را اختراع کرده اند و یا اگر غیر از این باشد ،در رشد و پیشرفت شطرنج نقش به سزایی داشته اند . مقالاتی از شطرنج بازان ایرانی مربوط به حدود 1000 سال قبل در باره قواعد شطرنج آن زمان (که با شطرنج امروزی تا حدودی متفاوت است) وجود دارد که در آنها به مراحل سه گانه شطرنج (شروع ،وسط و آخر بازی )، و مسائل(اتودهای) درخشانی که از آنها به منصوبات یاد می شود ،پرداخته شده است . یکی از زیباترین مسائل شطرنجی که من در زندگی خود دیده ام مسأله مات در 36 حرکت توسط استاد لجلاج می باشد که این مسأله را می توان در صفحه 152 کتاب ارزشمند سیر شطرنج ایران در جهان نوشته عبد الحسین نوابی بیابید .

 

 

شطرنج معاصر

  شطرنج را اعراب از ایرانیان آموختند .سپس شطرنج از طریق اعراب به اسپانیا و به سایر نقاط اروپا منتقل شد. در دوره رنسانس به مرور زمان حرکت برخی از مهرها تغییریافت و به شکل کنونی در آمد .

قانون ارتقاء پیاده به وزیر، به ارتقاء به مهره دلخواه تغییر یافت و قوانین مانند آن پاسان و قلعه رفتن به وجود آمد. شروع شطرنج معاصر از اسپانیا ،فرانسه یا ایتالیا در قرن پانزدهم میلادی بوده است . قدیمی ترین کتاب شطرنج در اواخر قرن پانزدهم میلادی (بیش از 500 سال قبل ) توسط لوسنا به زبان اسپانیولی چاپ شد.

 

امیدوارم که این مقاله موجبات آشنایی بیشتر خوانندگان محترم با شطرنج را فراهم آورده باشد.

 

 

منابع:

 

1-    سیر شطرنج ایران در جهان، عبدالحسین نوابی ،انتشارات شباویز، 1378

2-    مقدمه کتاب تدریس شطرنج- گام به گام ،تدوین: کمیته آموزش فدراسیون جهانی شطرنج،ترجمه:رضا رضایی،انتشارات فرزین،1378

منبع:مدرسه شطرنج