خانه های ضعیف

سطح : متوسط

خانه های ضعیف   

هاملت تومانیان

چگونگی ارزیابی یک وضعیت بر مبنای اجزاء و عناصری مانند: برتری ماتریالی ،گسترش و هماهنگی سوارها ، وضعیت شاه ، قطرها و ستونهای باز ، مرکز و فضا ، ساختار پیاده ای و خانه های ضعیف ، برتری دو فیل و .... صورت می گیرد. بازیکنان بزرگ و تئوریسین های معروفی در مورد اولویت بندی این عناصر نظرهای مختلفی ارائه کرده اند مثلأ آرون نیمزوویچ به ساختار پیاده ای و ضعفهای ثابت اهمیت بیشتری می داد در حالی که  زیگبرت تاراش وضعیت سوارها را در اولویت بالاتری از ساختار پیاده ای به حساب می آورد و می توان به مواردی بسیار از این قبیل نیز اشاره نمود . در آینده به نظرات بزرگان شطرنج و چگونگی ارزیابی کردن یک وضعیت بیشتر خواهیم پرداخت اما در ابتدا سعی خواهیم نمود که این عناصر را تک به تک مورد بررسی قرار دهیم تا با دید بازتری به ارزیابی یک وضعیت اقدام نماییم.

نکته : خانه هایی که با پیاده کنترل نمی شوند را خانه های ضعیف می گویند. اگر این خانه ها در اردوگاه دشمن ایجاد شوند می توانند برای سوارهای ما (مخصوصأ اسبها ) پایگاههای استراتژیکی مهمی محسوب شوند.

تذکر: خانه های ضعیف بخودی خود ضعف محسوب نمی شوند.و در کل ضعف در شطرنج به چیزی اطلاق می شود که بتوانیم از آن استفاده کنیم.

 

نمونه اول

 سفید:تامسون

 سیاه:مورفی

 نیویورک1857

Thompson – Morphy

(New York, 1857)

 

 

 1…, e4!

 مورفی همیشه بازی را باز می کند به خصوص اگر شاه حریف نیز در مرکز باشد!

2. dxe4 , dxe4 3. Ng1?!

 سفید بهتر بود چنین بازی می کرد.

3.Qxe4,Re8 4.Be6,Nf8(4…,Bxe6 5.fxe6,Qd6!?)

 اما اگر:

3.Nxe4?,Bxf5

 و اسب e4 نمی تواند از آچمزی رهائی پیدا کند.

3…, Ne5!

 

 

 یورش بسوی خانه d3 ، ملاحظه می کنید که اکنون خانه d3 با هیچ پیاده ای کنترل نمی شود و یک خانه ضعیف است. این خانه می تواند یک پایگاه مناسب برای سوارهای سیاه باشد.

 نکته : اگر یک اسب در عرض چهارم کاشته شود می تواند هم در حمله شرکت داشته باشد و هم در دفاع موثر ظاهر شود ، اگر اسب در عرض پنجم کاشته شود امکانات حمله ای بسیار خوبی برای ما ایجاد می کند اما اگر اسب در عرض ششم کاشته شود می توانیم پیروزی را از آن خود بدانیم.

4. Ke2 , Bxe3 5. fxe3

 اگر:

5.Nxe4,Nxf2 6.Nxf2,Bxf5

 و سیاه می برد.

5…, Qh4

 و سفید چند حرکت بعد تسلیم شد.

 

نمونه دوم

سفید:لیلیانتال

 سیاه:ماکوگونوف

 تفلیس 1937

Lilienthal -  Makogonov

Tbilisi 1937

 

 

 در نگاه اول وضعیت کاملأ مساوی بنظر می رسد .اما فعال بودن سوارهای سیاه این امکان را برای سیاه ایجاد می کند که بتواند از ضعف خانه d3 نهایت استفاده را ببرد.

1…, Rd8! 2. Rfd1 , Qe4!

 

 

سیاه دارد نیروهای خود را روی خانه ضعیف d3 متمرکز می کند.

3. Kf1 , e5!

 نکته : خانه های ضعیف را با پیاده ها کنترل کنید تا پایگاه مقاومتری برای سوارهای شما باشند.

4. a3 , Qf5 5. Ne1

 اگر:

5.b4,Nd3 6.e4?,Nxc1

 و سیاه می برد.

5…, e4

 

 

 

6. b4 , Nd3 7. Nxd3 , exd3

 

 نکته : معمولأ سعی می شود که خانه ضعیف با پیاده اشغال نشود چون ضعف خانه ضعیف را پوشش می دهد. اما در اینجا وضعیت کاملأ فرق می کند پیاده d3 اکنون تبدیل به یک پیاده رونده خطرناک شده و بعبارتی تغییری که در وضعیت ایجاد شده تبدیل یک برتری به یک برتری دیگر است. تبادل برتریها یکی از مهمترین بخشهای درک مفاهیم شطرنج است.

8. Qf3 , Qe5

با برتری واضح سیاه.

خانه های ضعیف 

 همانگونه که در قسمت اول این مبحث اشاره شد، خانه‌های ضعیف پایگاههای مناسبی برای سوارها به ویژه اسب می باشند. گاهی جایگیری یک اسب در یک پایگاه چنان موثر است که طرح‌ریزی کل بازی بر اساس آن صورت می‌گیرد. نمونه زیر بخوبی این مطلب را نشان می‌دهد.

نمونه سوم

سفید:بولسلاوسکی

 سیاه:لیسیتسین

 قهرمانی شوروی 1956

Boleslavsky,I – Lisitsin,G

URS-ch 1956

 

 

 1.c4!

سفید برای کنترل کامل خانه d5 تلاش می کند. در صورت:

1.Nc7,Qc6! (1…,Rac8? 2.Bb5) 2.Nxa8,d5!

سیاه موفق می شد خود را از شر پیاده عقب افتاده d6 و ضعف خانه d5 خلاص کند و ابتکار عمل را بدست گیرد.

1…, Bxc4 2. Nc3 , Qb3 3. Bxc4 , Qxc4 4. Bg5!

 

 

سفید پس از اینکه فیل مدافع خانه d5 را به قیمت قربانی کردن یک پیاده از بازی خارج نمود اکنون آخرین مدافع این خانه را نیز هدف قرار داده است.

 

4…, Qe6 5. Bxf6 , Qxf6 6. Nd5

 

اسب بالاخره خانه d5 را تصاحب می کند در حالی که هیچ یک از سوارهای سیاه نمی توانند با آن هماوردی کنند. دقت کنید پس از این سفید بخاطر موقعیت مناسب اسب طرح حمله مستقیم به شاه حریف را پی می گیرد.

6…, Qh4!?

با ایده جلوگیری از هجوم پیاده های سفید در جناح شاه.

7. Qe2!

 

 

در صورت 7.g3 سیاه می توانست با 7…,Qh3 حمله پیاده ای سفید در جناح شاه را متوقف نماید.اما اکنون سفید قصد دارد با حرکت 8.Qf1! از حرکت پیشگیرانه سیاه جلوگیری کرده و حمله خود را آغاز نماید.

7…, Bf8 8. Qf1! , Rac8 9. g3 , Qg5 10. h4! , Qh6 11. g4

یورش پیاده ای سفید با موفقیت ادامه می یابد در حالی که سیاه دفاع مناسب یا ضد حمله موثری در اختیار ندارد.

11…, g5 12. hxg5 , Qxg5 13. Rh5 , Qg6 14. g5! , h6 (14…,Qxh5? 15.Nf6+) 15. Rxh6!

 

 

15…, Qxg5 16. Rh5 1-0

سیاه تسلیم شد.

 

گاهی اوقات قرار گرفتن چند پیاده در خانه های همرنگ باعث ایجاد یک‌سری خانه های همرنگ ضعیف می گردد. که به اصطلاح آن را ضعف جنبی یا ضعف تکرنگی می گویند. هنگامی که فیل مدافع این خانه ها در بازی نباشد ضعف جنبی یکی از عوامل مهم تعیین کننده وضعیت است. معمولأ ضعف جنبی با فیل بد همراه است که در این صورت وضعیت بسیار وخیم تر است.

نمونه چهارم

سفید:ماکوگونوف

سیاه:باتوینیک

اسوردلوفسک 1943

 Botvinnik,M - Makogonov,V

Sverdlovsk 1943

 

 

خانه های سفید رنگ در اردوی سفید ضعیف شده اند سیاه برای تثبیت ضعف این خانه ها و استفاده از آن مدافعین آنها را حذف می کند.

1…, Bxc3! 2. bxc3 , Bf5!

 

 

پس از تعویض فیلها ، ضعف خانه های سفید رنگ آشکارتر می شود و خانه e4 پایگاه مناسبی برای اسب سیاه است. 

منبع:مدرسه شطرنج تهران