استفاده از اتو هیپنوتیزم یا خود هیپنوتیزمی

آماده سازی روانی شطرنج بازان
و معرفی چند تکنیک

  
استاد و مربی بین المللی سیدحامد موسویان

مقاله ای را که پیش رو دارید خلاصه ای از تحقیقات، مطالعات و تجربیان عملی و شخصی اینجانب است. جمله جمله این نوشته را از کتب و فرهنگ نامه های علمی گلچین کرده ام. البته حاصل کار چند برابر مقاله ای است که در حال حاضر پیش روی شماست اما پس از خلاصه سازی هر چه بیشتر مطالب در چند مرحله مطلبی قابل چاپ به دست آمد. امیدوارم این نوشته برای تمامی شطرنج بازان و مربیان مفید واقع شود و امید است که بنده را از بیان راهنمایی ها و تجربیات ارزشمند خود محروم نسازید. 

سیدحامد موسویان
[e-mail]

اغلب شطرنج بازان بعد از هر باخت نیازمند به یک هم صحبت مناسب برای تقویت روحیه از دست رفته خود هستند. بعد از هر ناکامی، نا امیدی و دلزدگی و بعد از هر موفقیت، غرور و تکبر گریبان گیر شطرنج بازان است. پس از ظهور امانوئل لاسکر (دومین قهرمانی شطرنج جهان) اهمیت آمادگی روانی قبل از مسابقه، بر هیچ شطرنج باز با تجربه ای پوشیده نیست. عده ای معتقدند که 30% شطرنج را مسائل روانی تشکیل می دهد. (در رده نونهالان و نوجوانان این مهم به 50 تا 80 درصد افزایش می یابد!!) این گفته نه تنها اغراق نیست، بلکه نشان دهنده اهمیت بسیار زیاد آمادگی روانی است. سعی نگارنده در این مقاله معرفی و شناساندن چند تکنیک برجسته و مفید از میان انبوهی از روش هاست.

تذکر: در مقاله قبلی به استفاده از تکنیک هیپنوتیزم اشاره شد.

استفاده از اتو هیپنوتیزم یا خود هیپنوتیزمی

(Self Hypnosis)

جای تردید نیست که هر شخصی نسبت به سنین عمر خود شاید صدها و یا هزارها بار غفلتاً در خواب هیپنوتیزمی فرو رفته و این موضوع هم برای همه ما پیش آمده که اغلب یک حالت خلسه عمیق سراپای وجود ما را فرا گرفته به طوری که خودمان نمی دانیم همان حالت هیپنوتیزم است.

دکتر گریفیت ویلیامز (Dr.Drifit Williams) استاد دانشگاه راجرز (Rutgers) در مقاله ای با عنوان (Experimental Hypnosis)  این حالت نا به هنگام را شرح داده و می نویسد : «خواب های گویا و یا تخیلات عمیق در بیداری شکلی از هیپنوتیزم در عرصه سبک و گاهی هم در عرصه بسیار عمیق است چنانچه غالباً توجه خود را کاملاً به خواندن کتابی متمرکز می کنیم و یا یک فیلم تلویزیونی را تماشا می کنیم و یا در ضمن انجام وظیفه معمولی به یک حالت از خود بیخودی و خلسه فرو می رویم. (البته باید تأکید کنم که شطرنج بازان بارها و بارها و بیش از مردم عادی دچار خواب هیپنوتیکی می شوند. ح.م) و باید قبول کنیم که این حالت از خود بی خودی و یا خلسه (Trance) پدیده ایست کاملاً عادی و طبیعی»

و حالا به ذکر یک الگوی مهم از صفحه 237 کتاب روان شناسی هیپنوتیزم تألیف مرحوم شعبان طاووسی (ملقب به استاد کابوک پدر علم هیپنوتیزم ایران و در ردیف بزرگترین متخصصین هیپنوتیزم حرفه ای جهان) می پردازیم [توضیحات داخل پرانتز از نگارنده است] : «شاید شما هم یاد داشته باشید که در سال 1351 مسابقه شطرنج بین قهرمان جهانی شطرنج شوروی به نام اسپاسکی و فیشر قهرمان شطرنج آمریکا برگزار شد، و این مسابقه سر و صدای زیادی بر پا کرد و حتی جنبه سیاسی به خود گرفت، هیچ کس تصوّر نمی کرد که فیشر بر اسپاسکی پیروز شود و روزنامه کیهان نوشت : که فیشر در بازی شطرنج از هیپنوتیزم استفاده می کند، نکته جالب از نظر علمی این بود که فیشر می بایستی در روی صندلی بخصوصی بنشیند و بازی کند و همه جا هنگام بازی همان صندلی خود را همراه می برد، ممکن است برخی به علت عدم اطلاع این عمل فیشر را حمل بر خرافاتی بودن وی نمایند ولی اینطور نیست بلکه از نقطه نظر علمی داستان این صندلی بسیار جالب است. زیرا این صندلی فکر فیشر را متمرکز می کرده و او را هیپنوتیزم می نموده است و این عمل بدین شکل امکان پذیر است که یا خود را روی همان صندلی هیپنوتیزم می کرده و یا استاد هیپنوتیست او را روی همان صندلی نشانده و چند مرتبه هیپنوتیزم کرده و به وی تلقین نموده که تو هر وقت روی این صندلی بنشینی هیپنوتیزم خواهی شد. در نتیجه صندلی به شکل عامل بازتاب شرطی در آمده بود، نظیر گوجه ترش (چند بار با صدای بلند تکرار کنید : گوجه ترش ... خواهید دید که غده های بزاقی دهانتان شروع به ترشح نموده اند! نمونه ای از بازتاب شرطی) و صدای زنگ پاولوف برای ترشح بزاق دهان [مسلماً خوانندگان با ایوان پتروویچ پاولوف روان شناس و فیزیولوژیست روس و آزمایشات معروف او درباره بازتاب شرطی (که نقطه مقابل بازتاب مطلق، ذاتی است) آشنایی دارند. به نظر پاولوف و ادامه دهندگان راه او به خصوص بشترف (Bechterev) پیچیده ترین پدیده های روان شناسی (عادت، اراده و ... ) مجموعه ای از انعکاسات مشروط هستند به طوری که بعضی از آن ها می توانند به بازتاب های مطلق، ارثی، تغییر شکل دهند] پس بدین ترتیب از هیپنوتیزم می توان در بازی شطرنج استفاده کرد و ما می دانیم که هنگام هیپنوتیزم اولاً هوش و استعداد خارق العاده می شود، ثانیاً امکان دارد که فکر طرف را نیز خواند»

روان شناس معروف دیوید.ب. فراست معتقد است که :

«قهرمانان بزرگ، قدرت تمرکز فوق العاده ای دارند، به طوری که آنها می توانند وقتی برای اجرای یک مهارت آماده می شوند، کلیه محرک های خارجی را از مد نظر دور کنند و در حالی که مراحل یک مهارت را مرور می کنند، در یک حالت تقریباً ناخودآگاه یا خود هیپنوتیزم به سر می برند»

جدا از استفاده از خود هیپنوتیزم در حین بازی می توان در هنگام مطالعه و تمرین شطرنج نیز از آن استفاده نمود. اگر شما واسطه هیپنوتیکی (Medium) خوبی باشید قابلیت آن را خواهید داشت که در حالت هیپنوتیکی چشم هایتان باز مانده و در عین حال در حالت خلسه عمیق به مطالعه خود ادامه بدهید و در این موقع است که قدرت تمرکز فکر و گیرندگی الهامات و قوه حافظه یا بالاخره نتایجی که از آن بدست می آید در حالت هیپنوتیزم به شدت تقویت می شود.

ذکر یک نمونه دیگر را نیز ضروری می دانم، همان طور که می دانیم فیشر خود را به نشستن روی صندلی شرطی نموده بود. معروف است که کاپابلانکا هم خودکار مخصوصی داشته و همیشه بازی هایش را با آن ثبت می نموده است گاهی نیز صدای یک نواخت و تکرار شونده ای مانند ساعت های شطرنج روسی برای این کار (شرطی شدن) مورد استفاده قرار می گیرد. ولی هم اکنون با به بازار آمدن ساعت های دیجیتالی و بی صدا این امکان از شطرنج بازان گرفته شده است! اما به نظر نگارنده بهترین وسیله برای شرطی شدن (بدون نیاز به وسیله خارجی) تنفس خویش است. مثلاً با تمرین مداوم و هدف دار، سه دم و بازدم عمیق ما را به حالت خلسه فرو می برد ...

خوزه رائول کاپابلانکا (سمت چپ) در مصاف با امانوئل لاسکر

بابی فیشر در جوانی
 

بابی فیشر در میانسالی
 

نکته مهم: هیپنوتیزم شدن، نشانه ضعف روحی نیست.
همانطور که دکتر اشپیگل اظهار می دارد :
هیپنوتیزم شدن نشانه سطح بالایی از هوش و استعداد و نمایانگر قدرت و قابلیت فرد در انجام تمرکز است.